مدرسه چهارباغ؛ تاریخچه+نقشه

اثر تاریخی شهر اصفهان به عنوان مهم ترین و کهن ترین آثار های تاریخی در سراسر دنیا شناخته شده اند. در شهر اصفهان می توان بناهای تاریخی و باستانی زیادی را دید که یکی از مشهور ترین آن ها مدرسه چهار باغ می باشد. اصلی ترین جاذبه های گردشگری شهر اصفهان همین بناهای تاریخی است.

استان اصفهان در قلب کشور ایران قرار گرفته که از سمت شرق به خراسان رضوی و یزد و از سمت غرب به لرستان و چهار محال و بختیاری، از سمت شمال به استان سمنان و از طرف جنوب به فارس و کهگیلویه و بویر احمد منتهی می گردد. مردم اصفهان از اقوام فارس هستند البته قومیت های دیگری مثل لرها، ترک ها، ارمنیها، یهودیها و عربها در این شهر زندگی می کنند. این استان از گذشته تا به امروز دارای صنایع دستی بی نظیری است.

سبک معماری اصفهانی با تزئینات کاشی کاری، گچ بری و آجری از گذشته های دور مورد اهمیت بوده است. هنر اصفهانی ها در سرتاسر کشور ایران معروف می باشد از جمله این هنرها معماری اطراف مناره های داخل و بیرون مسجد، هنر زری دوزی و قلم کاری، نقره کاری، ترمه رونویسی انواع کتاب ها، زرنگاری، نگارگری و نقاشی هستند.

از ویژگی هایی که برای اقتصاد شهر اصفهان در دوره قاجار می توان نام برد درآمد از زمین های خیلی کمی بوده است که در دوره حکومت پهلوی ها به شرایط تاریخی شهر اصفهان اهمیت زیادی دادند و در باز سازی بناهای قدیمی و باستانی تمام تلاش خود را نمودند که به توسعه هر چه بیشتر شهر کمک کنند. در این جا به بررسی مدرسه چهار باغ اصفهان پرداخته ایم.

تاریخچه مدرسه چهارباغ

مدرسه چهار باغ اصفهان اکنون به مدرسه علمیه امام صادق معروف می باشد و از بناهای تاریخی دوره حکومت صفویان به شمار می رود. در گذشته های دور این مدرسه را مدرسه مادر شاه و مدرسه سلطنتی نامیده اند که احداث آن به زمان حکومت شاه سلطان حسین باز می گردد. دوره حکومت صفویان یکی از دوره های با شکوه و پر عظمت ایران در زمینه بناهای باستانی و تاریخی و گسترش و علم دانش به حساب می آید.

مدرسه چهار باغ را در آن زمان برای تعلیم و تربیت طلاب های دینی بنا نهادند و از اثرهای ماندگار هنر و معماری اصفهانی به شمار می رود که تحسین افراد اهل هنر دوره اسلامی بر انگیخته است. مدرسه شاه سلطان در طول قدمت خود محلی برای بسیاری از اقدامات و تحصن های بزرگ اجتماعی بوده که تاثیر گذاری انکار ناپذیری داشته است و با فراز و نشیب هایی هم به همراه بوده اما با وجود آن هنوز هم زیبایی بی نظیر خود را دارا می باشد.

مدرسه چهار باغ ترکیبی از هنرهای اسلامی و ایرانی را در خود جای داده و محلی برای کسب دانش بوده، از این رو اهمیت بسزایی داشته، در آن زمان فرا گرفتن دانش و علم به قدری مورد اهمیت قرار گرفته که این مدرسه را با زیبایی منحصر به فردی طراحی کرده اند به نحوی که همگام با وارد شدن به این مدرسه تمام تصورات ما از یک مکان تحصیلی به هم می ریزد و شکل جدیدی از فرا گرفتن علم را به نمایش می گذارد.

در مجله مستر بلیط می توانید مطالبی را که به بحث در مورد بناهای تاریخی اصفهان و قدمت آن ها می باشد مطالعه نمایید و هنگام مسافرت به این شهر پر از هنر و بناهای باستانی بتوانید مکان های مورد نظر برای بازدید را انتخاب کنید. قدمت مدرسه چهار باغ به سال 1116 هجری قمری بر می گردد که به زمان حکومت صفویان می باشد و در آن زمان آخرین پادشاه صفویان اداره سلطنت را بر عهده داشته که به دستور وی شروع به ساخت این مدرسه بی نظیر نموده اند و پایان ساخت آن در سال 1126 به انجام می رسد.

هر بنایی به اسمی مشهور است و نامی را از آن خود نموده است. در زمان های کهن اسم بناهای باستانی را به توجه به معمار آن، موسس، کاربری بنا و یا مکانی که در نزدیکی بنا قرار داشته است انتخاب کرده اند. مدرسه چهار باغ را هم به دلیل اینکه در خیابان چهار باغ واقع شده بود و جایی برای فراگیری علم بود اینگونه نام گذاری کرده اند. اسم مدرسه چهار باغ به شهرت جهانی رسید که اگر هر توریست و جهانگردی وارد این مدرسه شود و فضای داخلی آن را مشاهده کند مطمئن می شود که نام درستی را برای آن انتخاب کرده اند.

به طور معمول این مدرسه را با نام چهار باغ در سرتاسر جهان می شناسند اما به غیر ازاین اسم، نام های دیگری را هم برای این بنا در نظر گرفته اند که دلایل خاص خود را دارند. همان طور که در پیشینه این بنا ذکر کردیم بانی آن سلطان حسین می باشد از این رو این مدرسه را با اسم مدرسه سلطان و یا مدرسه سلطان حسینه می شناسند.

علاوه بر این نام هایی که گفته شد بعضی از افراد این مدرسه را به اسم مدرسه مادر شاه می شناسند چرا که بعد از احداث مدرسه چهار باغ مادر شاه سلطان حسین چندین کاروانسرا، بناهای اقتصادی، بازار شاهی و سرای فتحیه را به آن واگذار کرد بنابراین در بعضی از کتیبه های موجود در این مدرسه اسم مدرسه مادر شاه هم در کنار دیگر اسم ها آمده که بعد از انقلاب نام آن را به مدرسه امام صادق تغییر دادند اما با وجود این هنوز هم با نام مدرسه چهار باغ شناخته می شود.

هر یک از ابنیه های باستانی و تاریخی شهر اصفهان برای تمامی مردم دنیا شناخته شده است و اغلب تمامی گردشگرانی که برای بازدید از ایران می آیند سفر به اصفهان را هم در برنامه خود جای می دهند. سبک معماری بناهای تاریخی اصفهان و ترکیب نمودن علم و هنر در طراحی مدرسه توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده، به طور کلی مدرسه سلطان به دلیل معماری خاصی که دارد و همچنین مکانی سرسبز و دلپذیر مورد اهمیت قرار گرفته است.

اما لازم به ذکر است که بگویم مهم ترین دلیلی که باعث شده این بنای تاریخی بازدید کنندگان بیشماری داشته باشد مخصوصا از کشورهای خارجی، تزئینات کاشی کاری حیرت انگیز و کتیبه هایی با نقش و نگارهایی زیبا می باشد که با خطی بی نظیر بر روی کتیبه ها نگارش کرده اند. به قدری معماری این مدرسه جالب است که آن را موزه هنر کاشی کاری ایرانی ها نامیده اند.

نقشه و معرفی بخش های مختلف مدرسه چهار باغ

هنگام مسافرت به شهر اصفهان می توانید از جاذبه های گردشگری بیشماری دیدن نمایید و از تماشای آن ها نهایت لذت را ببرید ساختار مدرسه چهار باغ به نحوی مورد توجه قرار گرفته که نمی توان از دیدن آن سرباز زد. درختان چناری در این مدرسه قد علم کرده اند که به اندازه قدمت مدرسه پیشینه دارند و جوی آبی که هنگام وارد شدن به مدرسه قرار گرفته است نظر مسافران و گردشگران را به خود جلب می کند؛ اما باید بگوییم که بنای ظاهری و درونی مدرسه چهار باغ متفاوت تر می باشد.

در این مدرسه می توانید چهار ایوان را مشاهده کنید و قسمت درونی مدرسه درب وردی، هشتی، اتاق یا حجره و حیاط می باشد. گنبد و مناره های این مدرسه جلوه ای بی نظیر را برای مدرسه رقم زده اند. اتاق های مدرسه چهار باغ و ایوان ها رو به روی باغی قرار دارند که یک جویبار از وسط آن باغ عبور می کند این جویبار به نهر فرشادی معروف می باشد که از زاینده رود سرچشمه می گیرد.

اتاق هایی که در این مدرسه وجود دارد در دو طبقه پخش شده اند که به شکل 17 طاق نما و دو طبقه آجر کاری شده خود را به نمایش می گذارند که جایی برای استراحت طلاب می باشد. این اتاق ها یا حجره ها از لحاظ ساختاری به هم شبیه هستند، به طور کلی می توان گفت از یک اتاق که مخصوص نشیمن است و در قسمت ورودی قرار گرفته، قسمتی دیگر را برای صندوق خانه در نظر گرفته اند و در قسمت انتهایی این مدرسه اتاق ها قرار دارند.

همچنین قسمتی دیگر را به عنوان بالا خانه به نمایش می گذارند. در سمت شرق این مدرسه می توان شاهد شبستانی بود که سه محراب را دارا است و محلی برای عبادت و نیایش و بحث های دینی طلبه ها می باشد. در گذشته های دور قبل از اینکه افغان ها به این شهر حمله کنند مدرسه چهار باغ کتابخانه ارزشمندی را داشت که کتاب های گران بهایی در خود جای داده بود اما از آن زمان به بعد کتابخانه آن ویران شد.

همان طور که در سطرهای بالایی بیان شد به علت سبک معماری به کار رفته در ساخت این مدرسه گردشگران زیادی از آن استقبال می کنند؛ اما چه عنصرهایی در این مدرسه به کار برده شده که باعث محبوبیت آن شده است؟ مدرسه مادر شاه گنبدی حیرت انگیز را به نمایش گذاشته که به گفته کارشناسان باستان شناسی بعد از گنبد مسجد شیخ لطف الله از لحاظ تزئینات کاشی کاری، یعنی وجود کاشی های هفت رنگ، معرق کاری، گره سازی، معلقی و پیلی آن را بنایی بسیار حیرت انگیز کرده است داخل گنبد شامل کتیبه ای افقی می باشد که در سال 1121 به خط عبدالرحمان جزایری نوشته شده است.

علاوه بر گنبدی که جلوه ای بی نظیر را خلق کرده نمای بیرونی مدرسه را با سردری بلند می بینیم که شکوه و عظمت آن با کاشی کاری های رنگی و ظریف، خطوط اسلیمی، نقش و نگارها و … به خوبی نمایان می باشد. دهانه های سردر را با کاشی هایی به رنگ فیروزه ای تزئین نموده اند و گلدانی زیبا و بی نظیر را در کنار سردر قرار داده اند.

بر دو طرف درب ورودی با خط نستعلیق بسیار زیبا و به صورت برجسته شعرهایی را نوشته اند این شعرها را شخصی به نام محمد صالح اصفهانی حکاکی کرده است و زیبایی مدرسه را دو برابر کرده علاوه بر زیبایی بی نظیر سردر دو طرف آن را با دو سکوی مرمری تزئین کرده اند که این نوع ستون‌ها در معماری آن زمان رواج داشته و آن محل را برای نشستن و استراحت رهگذران احداث می کنند.

عنصری که در بدو ورود به مدرسه چهار باغ خود نمایی می کند تزئینات روی در ورودی می باشد که آن را با طلا، نقره و خطاطی های نستعلیق مزین نموده اند این نوشته ها به صورت اشعاری می باشد که نشان دهنده هنری معماری اصفهانی یعنی زرگری و قلم زنی است.

گوناگونی کتیبه ها

سبک معماری که برای مدرسه چهار باغ به کار برده شده است به شیوه اصفهانی می باشد و کتیبه های که در این مدرسه به کار برده شده است گونه مختلفی از لحاظ ساختاری دارد که برای شما آن را بیان خواهیم نمود. زیبایی کتیبه های موجود بستگی به عوامل متعددی دارد عواملی مثل متن، محتوا، ترکیب و تناسب آن ها، نوع مصالحی که در آن ها به کار رفته است، نوع خطاطی، نحوه اجرای و … که از بین این موارد موضوع کتیبه ها و خط نقش مهمی را ایفا می کند.

با توجه به این که گونه های مختلفی از کتیبه ها را در مدرسه چهار باغ اصفهان مشاهده می کنیم باید بگوییم که معیار های مختلفی برای طبقه بندی آن ها موجود می باشد. کتیبه های این مدرسه از لحاظ خطاطی از انواع خط های معروف در آن ها به کار رفته شده است یکی از آن ها خط نستعلیق است، در حکومت عهد صفویان تاثیر چشم گیری در پیشرفت این خط داشته و از همین رو اکثر خطاطی های روی کتیبه های ایران به خط نستعلیق نوشته شده اند.

محمد صالح اصفهانی از خطاط های معروف خط نستعلیق در زمان خود بوده آثار او از لحاظ کیفیت بی نظیر هستند. کتیبه های دیگری هستند که با خط ثلث آن ها را نگارش نموده اند هرچند این خط از دوره های قبلی به دوره صفویان رواج پیدا کرده اما در زمان حکومت پادشاهان صفوی رونق چشمگیری در بین مردم پیدا کرد اما امروزه این خط را به دست فراموشی سپرده اند. کتیبه هایی که در عهد صفوی با این خط حکاکی شده اند شامل خط ثلث ساده، ثلث ترکیبی، ثلث پیچیده و ثلث کمربند یعنی استفاده از حروف کشیده می شود.

کتیبه های کوفی بناهایی هندسی هستند که کلمات به کار رفته بر روی آن ها با کشیدگی خاصی اجرا شده اند و به عقیده خطاط های معروف این خط یکی از سخت ترین خط های موجود می باشد که شکل گیری آن به قرن ششم هجری باز می گردد. برای نوشتن آیه های قرانی و یا احادیث از این خط استفاده های فراوانی می شود. کتیبه هایی که با خط کوفی در مدرسه چهار باغ موجود هستند به وفور دیده می شود و می توانید آن ها را در تمامی نقاط این مدرسه مشاهده کنید.

در هر دوره از تاریخ بر اساس مصالح موجود و شرایط اقلیمی کتیبه های خاصی را می ساختند. موادی که برای ساختن کتیبه ها در عصر صفوی به کار رفته است شامل: گچ، کاشی، سنگ، چوب، فلز، آیینه و آجر می باشد. کاشی که یکی از پرکاربرد ترین مصالح در عصر صفویان است شامل: کاشی های تک رنگ، کاشی معرق، کاشی زرین فام و کاشی هفت رنگ می شود که در بنای این مدرسه از انواع کاشی های هفت رنگ و معرق به وفور استفاده نموده اند. ترکیب کاشی و آجر در بنای مدرسه بیشترین کاربرد را دارند و اوج استفاده از هنر کاشی کاری را می توانید در ایوان شرقی مدرسه مشاهده کنید.

رنگ یکی از مهم ترین و بارز ترین ویژگی است که هنگام رویارویی با انواع بنا ها و یا کتیبه های موجود به چشم می خورد. تزئینات مدرسه های ساخته شده در زمان حکومت صوفیان از رنگ های درخشان و جذاب می باشد. رنگ های استفاده شده در کتیبه های مدرسه مزبور بیشتر لاجوردی و سفید می باشد و رنگ سیاه را به عنوان کادر دور کتیبه ها مورد استفاده قرار داده اند. در طراحی کتیبه های موجود از رنگ لاجوردی پر رنگ و تیره برای پیش زمینه کتیبه ها استفاده شده و برای حکاکی های موجود رنگ سفید را انتخاب کرده اند. استفاده از رنگ های گفته شده هماهنگی بی نظیری را با دیگر تزئینات به وجود آورده است.

با توجه به این که هنر خوش نویسی در زمان حکومت صفویان جایگاه بارزی را داشته است باید بگوییم که هنرمندان بسیاری هم در این زمینه فعالیت داشته اند که آثار آن ها را می توان در اکثر کتیبه ها دید. از جمله از افرادی که در آن زمان هنر کتیبه نگاری را داشته اند شامل: علی نقی امامی، محمد صالح اصفهانی، عبدالرحیم جزایری و محمد مومن الحسینی می شود.

محمد صالح اصفهانی یکی از بهترین خوشنویسان در زمان پادشاهی سلمان و شاه سلطان حسین می باشد که خود فرزند استاد میرزا ابوتراب است. عبدالرحیم الجزایری کتیبه هایی را که با خط ثلث از خود به جای گذاشته است. کتیبه های که در مدرسه چهار باغ اجرا شده اند دارای مضمون های مختلفی هستند که آن ها را می توانید در قالب احادیث، سوره های قرانی، اشعار، متون ادبی و روایات مشاهده کنید.

این نوشته را با خط عربی و فارسی به نمایش گذاشته اند. با توجه به گوناگونی کتیبه ها می توان گفت موضوع های مختلفی هم برای آن ها وجود دارد که در قالب های مختلفی بازتاب یافته اند. به عنوان مثال نمای بیرونی ایوان شمالی را خوشنویس آن زمان یعنی علی نقی امامی انجام داده است، قرار گرفتن اسم هنرمند در پایان ترکیب بندی و هماهنگ نمودن متن کتیبه ها و امضای علی نقی امامی که به اندازه متن موجود اجرا شده است از ویژگی های این کتیبه می باشد.

کتیبه موجود در نمای بیرونی ایوان جنوبی کاری از عبدالرحیم جزایری می باشد که نحوه اجرای آن با کادری مستقل و متمایز می باشد. در ایوان غربی هم می توانید شاهد کتیبه هایی باشید که اثر محمد صالح می باشد و کتیبه را به صورت مدور در قالب کتیبه های شمسه گونه به اجرا در آورده است، علاوه بر ترکیبی منجسم در این کتیبه اجرای ریز نگاری ها و تزئینات اطراف کلمات از ویژگی های بارز آن می باشد.

هشتی ورودی یعنی پشت سردر دارای یک کتیبه با خط علی نقی امامی موجود می باشد که اجرای خود را در ترکیب بندی مدور و کوچکتر از متن اصلی بر روی این کتیبه حکاکی کرده است. آیات قرانی که در کتیبه های مدرسه چهار باغ به کار رفته اند شامل سوره هایی مثل اخلاص و قدر هستند و در بعضی از آن ها آیه های 137 و 144 سوره بقره را می توانید مشاهده کنید. احادیث و روایات موجود بر روی کتیبه ها نسبت به آیات قرانی بسیار کمتر هستند و در ابعاد مختلفی وجود دارند.

بخش عظیمی از این احادیث را مضامین مثل تعالیم نبوی و سیمای پیامبر (ص) تشکیل داده اند. متن های ادبی و اشعار از دیگر نوشته های بر روی کتیبه ها هستند که با توجه به مبانی هنر عهد صفویان گرایش استفاده از اشعار و متون ادبی رواج یافت و یکی از بهترین نمونه های این کاربرد را می توان در بنای چهار باغ اصفهان مشاهده نمود که اغلب آن ها را با خط نستعلیق برای مدح و ستایش به کار برده اند.

مدح و سنایش ائمه اطهار به کار رفته در کتیبه ها یکی دیگر از موضوعاتی می باشد که با توجه به زمینه های اعتقادی در آن زمان به اجرا در آمده اند. تاکید داشتن بر روی نام های چهارده معصوم و دوازده امام از ویژگی های این نوع مضامین می باشد. مبانی اعتقادی شیعه شامل حکایت خلافت امام علی، و شهادتین شیعیان می شود. اگر می خواهید برای بازدید از این کتیبه های بی نظیر راهی اصفهان شوید می توانید با خرید بلیط هواپیما اصفهان سفر بی نظیری را تجربه نمایید و از بناهای تاریخی آن نهایت لذت را ببرید.

نتیجه گیری کلی از این مطالب این است که مدرسه چهار باغ به عنوان یکی از مهم ترین بناهای مذهبی و علمی عصر صفویه و در مقام گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری وجود دارد. این بنا طیف گسترده ای از کتیبه های کاشی کاری شده را در خود جای داده که با توجه به تنوع و وسعت و تاکید بر ساختار آن ها می توان گفت از بهترین معماری های آن زمان می باشد.

هر کدام از کتیبه های موجود با توجه به مضمون و کاربرد آن ها در قسمت های مختلفی از این بنا قرار گرفته اند به این نحو که خط نستعلیق و کوفی بیشترین کاربرد را در کتیبه های موجود در این بنا دارند و بیشتر برای اسم های ائمه، نام های الله و متن های کوتاه مود استفاده قرار گرفته اند. این خط ها را به شکل های مربع و مستطیل و شمسه اجرا نموده اند.

ویژگی های منحصر به فردی را می توان در این کتیبه ها مشاهده نمود که از لحاظ نوع مصالح به کار رفته و اجرا در نوع خود بی نظیر هستند به نحوی که علاوه بر استفاده از هنر قلم زنی و کاشی کاری و برجسته کاری بر روی درب ورودی بناها می توان به شکل حکاکی برروی آثار سنگی، با بهره گرفتن از خاتم کاری و ایجاد تضاد بر روی زمینه چوب ها توجه نمود. همچنین می توان گفت تمامی کتیبه های موجود در مدرسه دارای امضا و تاریخ می باشند.

هنگامی که وارد محوطه مدرسه چهار باغ می شوید انواع کتیبه ها و کاشی کاری ها را می بینید که در تمامی قسمت های این مدرسه قابل مشاهده هستند. وجود پلکان های 12 پله ای ساخته شده از سنگ های تمام مرمر و محراب ها در این مدرسه نشان دهنده هنری هجاری آن زمان می باشد که نمونه هایی از آن تا به امروز باقی مانده است و در معرض دید عموم مردم قرار دارد. تمامی سطوحی را که در داخل مدرسه مشاهده می کنید به قطعات کوچک تقسیم بندی شده اند که تزئینات آن ها را هم با کاشی کاری یعنی هنر آن زمان انجام داده اند.

هر موسسه آموزشی برای توسعه و پیشرفت در کار خود وظایف و قوانینی را مطرح می کند، مدرسه چهار باغ هم با وجود اینکه در زمان های قدیم ساخته شده است وظایفی را برای مسئولان خود تعیین کرده که نشان دهنده نظم کاری در آن زمان است. اولین کسی که در این مدرسه مسئولیتی را بر عهده داشته شاه سلطان حسین بوده و بعد از شاه متولی او دارای مسئولیتی بوده که وظیفه آن تعیین نمودن خادمین، مدرسین، کتابدارها و… بوده است.

کسی که مسئول مدرسه چهار باغ بوده وظیفه نظارت بر انتخاب طلاب را بر عهده داشته اما از طرف دیگر هم استاد های این مدرسه بر اساس تشخیص خود می توانستند هر کسی را که صلاحیت درس خواندن را نداشته باشد از مدرسه اخراج کنند. از نکاتی که در این مدرسه مورد توجه قرار دارد این است که طبیبی را در مدرسه گماشته بودند که آن را از بین طبیب های دربار همایونی انتخاب کرده بودند و اگر کسی مشکلی برایش پیش می آمد به او رسیدگی می کردند.

در مدرسه چهار باغ هر یک از افراد مسئولیت را بر عهده داشتند که همه با هم در اداره مدرسه سهیم بودند. از مهم ترین وظایفی که این مسئولین داشتند این بود که مدرسین آن جا اجازه تدریس را داشتند و می توانستند با توجه به صلاحیت هر فردی آن را رد یا پذیرش کنند. مسئول نظارت کردن بر وقفیات و درآمدهای حاصل از آن و نحوه هزینه کردن بر عهده مستوفی سرکار موقوفات بود، مسئولیت نظم و نظافت مدرسه و رسیدگی به مستخدمین مدرسه بر عهده سرکار عمله مدرسه بود، فردی را به عنوان کتابدار مدرسه تعیین کرده بودند که با توجه به اسم آن مسئولیت کتاب های مدرسه و کتابخانه را برعهده داشت.

شخصی دیگر به عنوان تحویلدار مدرسه خدمت رسانی می کرد وظیفه آن هم نظارت بر وسایلی بود که طلبه ها به امانت می بردند و مسئولیت تهیه سوخت و پخش نمودن آن را هم بر عهده داشت. این مدرسه با توجه به فرا گرفتن علم و دانش مورد توجه قرار داشته است اما درس دادن تمامی کتاب ها در این مدرسه مجاز نبود و تنها تعدادی از کتاب ها را در این مدرسه به طلبه ها درس می داند.

از جمله درس هایی که در وقف نامه مشخص شده می توان به موضوعات زیر اشاره کرد: تفسیر، منطق، فقه واصول، مقدمات صرف و نحو عربی و حدیث های اهل بیت. آموزش و درس دادن یکی از کتاب های احادیث اهل بیت در این مدرسه مجاز بوده است، بعد از گذشت چندی اجازه درس دادن کتاب های هندسه، ستاره شناسی، حکمت و حساب را در مدرسه فراهم آوردند.

مدرسه مزبور به علت مشهور بودنش دارای استادهای معروف و نامی بوده است که طلبه ها از حضور آن ها نهایت استفاده را برده اند، این مدرسه تا قبل از دوران حکومت پهلوی مشغول به فعالیت بود. یکی از معروف ترین استاد های مدرسه چهار باغ میر محمد باقر خاتون آبادی بوده که بعد از مدت تدریس او فرزندش میر محمد بر جای او نشست و مشغول به تدریس در این مدرسه شد، بعد از این شخص هم استادانی مانند میرمعصوم خاتون آبادی استاد رسمی درس حکمت و میر ابوالقاسم خاتون آبادی از دیگر مدرسین این مدرسه بوده اند.

از دیگر استادان به نام مدرسه چهار باغ می توان افراد زیر را بر شمرد: شیخ ابوالقاسم نورایی سدهی مدرس فقه و اصول دین، حجت الاسلام سید محمد باقر شفتی که مرجع تقلید آن زمان بوده، فیلسوفی عارف به اسم محمد رضا الهی قمشه ای و شیخ اسدالله قمشه ای که استاد درس حکمت و ریاضیات بود به عنوان نامی ترین استادهای مدرسه چهار باغ شناخته شده اند که تا قبل از تعطیل شدن مدرسه مشغول به تدریس بودند.

کتابخانه ای در این مدرسه دایر است که در نوع خود بی نظیر بوده و یکی از شاخص ترین کتابخانه های دوران صوفیان به شمار می رفته که کتاب های بی نظیری را در خود جای داده است و شاه سلطان حسین آن را به مدرسه وقف کرد. بعد از حمله ای که به شهر اصفهان شد این کتابخانه ویران شد اما به گفته بعضی مورخان گفنه اند، یکی از مدرسین آن زمان در سردابه مدرسه بعضی از کتاب ها را مخفی کرده بود که به مرور زمان از بین رفتند.

بخشی دیگر از مدرسه سنگاب های آن می باشند، سنگاب به حوض های سنگی بزرگی گفته می شد که در آن زمان آن ها را پر از آب می نمودند و از آن برای وضو گرفتن خوردن و آشامیدن استفاده می کردند. سنگاب ها را بیشتر در حیات مساجد و امام زاده ها می ساختند اما بر حسب نیاز در هر جا که لازم بود آن ها را نصب می نموند گاهی اوقات حتی در شهر ها هم از آن استفاده می کردند.

هنگام ورود به مدرسه چهار باغ با دو سنگاب رو به رو خواهید شد که برای خوردن و آشامیدن و وضو گرفتن از آن استفاده شده است. یکی از این سنگاب ها را در درون مدرسه و در قسمت ورودی آن قرار داده بودند و دیگری هم در حیاط مدرسه قرار داشت سنگاب کنار درب ورود از سنگ های پارسی ساخته شده است و کتیبه ای را بر روی این سنگاب قرار داده اند که با خط ثلث صلوات بر 14 معصوم را خطاطی کرده اند و در کتیبه کوچی این نقش را حکاکی کرده اند.

طبق تاریخی که بر روی این کتیبه وجود دارد آن را در ماه شعبان و سال 110 قمری ساخته اند که توسط فردی به اسم محمد طاهر این سنگ را تراش داده اند. دومین سنگاب مدرسه را رو به روی ایوان قسمت جنوبی ساخته اند و آن را هم از سنگ های پارسی درست کرده اند. تاریخ دومین سنگاب به سال 1090 قمری بر می گردد که بر اساس تاریخ های موجود می توان گفت این سنگاب ها قبل از احداث مدرسه تراش خورده اند و بعد ها آن را به مدرسه آورده اند.

مدرسه مادر شاه با توجه به اهمیتی که در بین مردم داشته است وقفیات بسیاری را دارا بوده که نمونه های آن ها شامل: زمین های کشاورزی، باغ ها، دکان ها، موسسات اقتصادی، روستاها، کاروانسرای مادر شاه که امروزه به کاروانسرای عباسی شهرت یافته است و یکی از لوکس ترین اقامتگاه ها برای توریست های چندین قرن پیش بوده را به این مدرسه اضافه کرده اند.

مدرسه ها معمولا برای یادگیری علم و دانش ساخته می شوند اما مدرسه باستانی چهار باغ با توجه به معماری که داشت یک مدرسه معمولی نبود. در این مدرسه در کنار تدریس علوم دینی طلبه‌هایی را پرورش میدادند، شبستان بسیار زیبای مدرسه برای برگزار کردن مراسم های مذهبی و دینی و… به کار می رفت، بنابراین می توان گفت مدرسه مزبور ترکیبی از مدرسه و مسجد بوده که توانسته بود مردم و طلاب را در کنار هم قرار دهد تا بتواند ارتباطی نزدیک بین آن ها ایجاد کند.

همان طور که در متن بیان نمودیم این مدرسه در زمان آخرین پادشاه حکومت صوفیه ساخته شد و تا پایان سلطنت صفویان چندین هزار طلبه را به جامعه تحویل داد. بعد از دوره صوفیان یعنی در زمان حکومت قاجاریان این مدرسه اعتبار خود را از دست داد و تعداد کمی از طلبه ها در آن مشغول به فراگیری علم بودند به همین دلیل وقفیات آن هم با آسیب های جدی رو به رو شد.

در این دوره از حکومت علم و دانش طلبه ها بسیار کم شد و رو به افول رفت به نحوی که بعضی از مراسمات مذهبی را اشتباه انجام می دادند، خبر این بی نظمی ها و کاستی ها به علمای نجف رسید و برای تعلیم دادن علما به این مدرسه آمدند و دوباره آن را مانند گذشته رونق بخشیدند. مدرسه چهار باغ فعالیت خود را در زمان حکومت قاجاریان هم ادامه داد اما بعد از روی کار آمدن خاندان پهلوی آن را بستند ولی سرانجام در سال 1320 دوباره آن را باز کردند ولی کتابخانه آن ویران شده و دوباره آن را بازسازی نمودند و فعالیت خود را به اسم کتابخانه فرهنگ شروع کرد.

بعد از انقلاب اسلامی حوزه های علمیه به نحو چشمگیری اعتبار خود را به دست آوردند و روز به روز بر تعداد آن ها افزوده می شد و طلبه های دینی را پرورش می دادند، در این زمان توانستند برخلاف گذشته که از تعلیم طلبه کاسته شده بود فعالیت های اجتماعی و سیاسی را آغاز کنند. یکی از این حوزه های علمیه که مورد استفاده قرار گرفت همین مدرسه چهار باغ بود.

وضعیت کنونی این مدرسه بسیار نابسامان است و در حال مرمت آن می باشند اما این بازسازی را به شیوه درست انجام نمی دهند و با استفاده از چکش های برقی باعث می شوند آسیب بیشتری به آن وارد کنند. به دلیل اینکه هنرهای معماری مختلفی بر روی نمای این ساختمان به کار برده اند باید یک مرمت گر تاریخی آن را بازسازی کند.

یکی از مرمت گرهای ابینه تاریخی می ‌گوید در این ساختمان تنها یک ترک وجود داشت اما دیوار کناری آن را هم که کاشی هایش هیچ گونه مشکلی نداشتند تخریب کردند و به گفته او گنبد تاریخی این ساختمان دارای کاشی های ارزشمندی بوده اما متاسفانه آن را خراب کرده اند.

برای رزرو هتل می توانید از مستر بلیط کمک بگیرید و در کم ترین زمان رزرو خود را انجام دهید. اگر برای اولین بار است که می خواهید از مستر بلیط هتل تهیه کنید، رزرو هتل اصفهان شامل تخفیف می شود، کافی است تا به صفحه هتل مراجعه کرده و از کد استفاده کنید.

شرایط بازدید از مدرسه چهارباغ

همان طور که می دانید شهر اصفهان بناهای تاریخی متعددی را در خود جای داده اما هیچ کدام به اندازه مدرسه چهار باغ از محبوبیت برخوردار نیستند و برای گردشگران خارجی و ایرانی بنایی بسیار حیرت آور می باشد. اگر شما هم جزو افرادی هستید که به بازدید از بناهای تاریخی بسیار علاقه مند هستید می توانید با خرید بلیط قطار اصفهان راهی سفری پر از هیجان شوید و از بناهای تاریخی این شهر دیدن کنید.

برای بازدید از مدرسه چهار باغ باید این نکته را مد نظر داشته باشید که همه روزه از ساعت 9 صبح تا 5 بعد از ظهر درب این مدرسه به روی بازدید کنندگان باز می باشد و شما می توانید به راحتی از تمامی قسمت های این مدرسه دیدن کنید.

آدرس و نحوه دسترسی با مترو

با توجه به مطالب متن متوجه شدید که دلیل نام گذاری مدرسه چهار باغ به دلیل قرار گرفتن در خیابان چهار باغ می باشد بنابراین می توانید از طریق های مختلفی خود را به این مدرسه برسانید و از معماری بی نظیر آن نهایت لذت را ببرید. اگر قصد ندارید با ماشین شخصی به این محل بروید می توانید مسیر مترو میدان انقلاب را پیدا کنید و زمانی که به آن جا رسیدید از مترو پیاده شوید در این هنگام باید پیاده به سمت این مدرسه بروید.

آدرس: اصفهان، خیابان چهار باغ، مدرسه چهار باغ

نوشته مدرسه چهارباغ؛ تاریخچه+نقشه اولین بار در مجله مِستر بلیط. پدیدار شد.